Ðời sau là gì? Tức là giới hạn chia lúc tận cùng của thế giới với ngày phán xét: bấy giờ Chúa Jêsus lại đến, kẻ chết sống lại lên thiên đàng hoặc xuống địa ngục. Mà nói về đời sau toàn là những việc mọi người gặp sau khi từ giã cõi đời, lìa bỏ thế gian.
I. Cựu Ước luận về đời sau.--
Theo sách luật pháp và lời thường nói của các đấng tiên tri, thì người công bình, khi còn ở thế gian, ắt được thưởng theo việc làm lành, kẻ ác khi còn ở thế gian, ắt bị báo ứng theo việc làm dữ, chớ trong sách đó và các tiên tri không đem sự thưởng phạt đời sau mà khuyên răn người ta. Vậy nên có kẻ nói rằng người Hê-bơ-rơ không tin, sau khi đã chết, mọi người đều sống lại. Song nay xét: người Hê-bơ-rơ và dòng dõi riêng của Sem từ xưa đều cho rằng linh hồn người ta còn đời đời không chết. Họ nói thân thể người ta hoặc chia đôi: xác và linh, hoặc chia ba: linh, hồn và xác. Chia đôi hay chia ba xin hãy gác lại, không bàn. Ðiều cần biết là khi người ta qua đời, xác chết chớ linh không chết. Sau khi đã qua đời, mọi người đều lìa chỗ xác thịt ở, và ở chỗ khác, được thể thuộc linh.
Còn sự thân thể sống lại thì Cựu Ước không nói rõ. Gióp nói: "Sau khi da tôi, tức xác thịt nầy đã bị tan nát, bấy giờ ngoài xác thịt tôi sẽ xem thấy Ðức Chúa Trời" (Gióp 19:26). Vậy, xem thấy Ðức Chúa Trời, là do thể thuộc linh, chớ không phải do xác thịt sống lại. Ngay như điều dân Y-sơ-ra-ên trông mong là mong nước họ được phục hưng, chớ không phải mong người chết sống lại. Các tiên tri dầu có khi nói làm lành sẽ sống lại, chẳng qua cũng là tỏ bày cái ý nhơn dân làm điều thiện thì nước sẽ được phục hưng, chớ không hề lấy cái hy vọng đời sau sẽ sống lại làm điều cốt yếu khuyên người làm lành. Cứ xem Ê-sai 26:19 chép: "Những kẻ chết của Ngài sẽ sống, những xác chết của tôi đều chỗi dậy", thì hình như ý nói người lành sẽ lìa nơi âm phủ tối tăm vào trong thiên đàng sáng láng. Song xét kỹ thì không thể nói rằng người chép Cựu Ước cho sự đời sau, xác thịt sống lại chịu báo ứng lành dữ là lẽ đạo cốt yếu vậy.
Trong khi nước Y-sơ-ra-ên suy kém, các đấng tiên tri và thầy thông giáo có tuyên truyền hai việc quan trọng:
a) Ngày của Chúa sẽ đến.--
Ban đầu họ có ý cho ngày Chúa đến là ngày giáng tai vạ và sự bạo ngược xuống nước Y-sơ-ra-ên. Về sau, hằng được soi sáng, biết rõ ý Chúa, họ bèn thay đổi thuyết của mình mà nói: ngày của Chúa đến, Chúa sẽ ban phước đời nầy cho những người Y-sơ-ra-ên tin Chúa và giáng tai vạ cho những quân thù nghịch của nước Y-sơ-ra-ên luôn với những người Y-sơ-ra-ên không tin Ngài. Họ lại nói: ngày của Chúa ắt có sự phán xét: song không nói rõ người ta sẽ chịu phán xét cách nào. Ngay như Ða-ni-ên luận về sự soi sáng mà ông đã được cũng chỉ là khúc mở đầu về lẽ đạo phán xét. Thật ra Ðức Chúa Trời sắm sẵn cho Chúa Jêsus và các Sứ đồ mai sau về lẽ đạo ngày phán xét quan trọng vậy.
b) Nước Y-sơ-ra-ên tất được phục hưng.-- Các tiên tri thấy người Y-sơ-ra-ên bị quân thù nghịch hành hạ đã lâu, nên rất trông mong họ được hết cơn khốn khó, bước lên địa vị phục hưng. Song những lời tiên tri nói đó cũng là sắm sẵn cho đạo Ðấng Christ ngày sau luận về đạo Chúa: đó tức là nơi nguy hiểm đời nầy đã qua, hạnh phước vui mừng đời sau sẽ đến.
II. "Ngụy kinh" (Apocryphes) luận về đời sau.-- Kinh Thánh, trừ Cựu Ước ra, còn có 14 quyển "Ngụy kinh". Ngoài 14 quyển đó còn có nhiều sách như sách Khải Huyền, v.v... Trong đó luận về đời sau, có ba nghĩa:
a) Ðổi ngày Chúa làm ngày phán xét: lại lấy ngày phán xét làm chỗ tận cùng của đời nầy, bắt đầu của đời sau. Lại nói đời nầy thuộc thời đại tội lỗi, chịu ma quỉ cai trị: đời sau là thời đại thánh khiết được Chúa cai quản. Ðó là Chúa sắm sẵn cho Ðấng Mê-si giáng lâm, luận về khúc mở đầu đời nầy và đời sau.
b) Chúa thương người lành, phạt kẻ dữ chẳng những chỉ riêng cho đời nầy, song cũng cả đời sau nữa. Vả, phần thưởng được ở đời sau không phải là hạnh phước vui sướng của đời người, nhưng là hạnh phước vui sướng ở ngoài đời người vậy.
c) Người ta đều có sự sống đời đời, khuyên ai nấy nên làm việc theo sự công bình sửa soạn hưởng phước đời sau.
Như vậy khác với Cựu Ước khuyên người làm lành ở đời nầy, và được phước ở đời nầy; song hiệp với Tân Ước khuyên người nhơn dịp ở đời nầy, nên làm lành để sửa soạn được phước trong đời sau.
Những loại sách đó có nhiều thuyết luận về lẽ đạo đời sau sống lại. Ðảng Pha-ri-si dạy người, có nói: linh hồn của người công bình sẽ được thể mới. Lại nói: Sheol là chỗ muôn loài chờ đợi sự sống lại. Lại nói: Các người lành đều muốn sống lại lên trời.
Nhưng họ không nói rõ về sự người ác sống lại, chịu phán xét. Còn đảng Sa-đu-sê thì dạy người rằng: Người chết, xác, hồn cùng chết: không có sự sống lại và vạ cùng phước đời sau.
III. Tân Ước luận về đời sau.--
Người chép Tân Ước đã biết rõ Chúa Jêsus luận về lẽ đạo đời sau, cũng biết rõ Chúa Jêsus đã sống lại từ kẻ chết, nên luận về đời sau khác hẳn với trên.
a) Chúa Jêsus, khi ở thế gian, thường phán về nước của Ðức Chúa Trời. Dân nước Chúa đều do Ngài lựa chọn. Khi lập nước đó, cố nhiên là Chúa lập ở ngày tái lâm của Ngài, tức ngày phán xét. Vậy biết người ta vào nước Chúa, là ở đời nầy; còn được hạnh phước vui sướng của Chúa thì ở đời sau. Chúa Jêsus cũng nói có đời nầy và đời sau khác nhau. Vậy nên nói rằng người chết sẽ sống lại, sự phán xét sẽ có, lành, dữ sẽ gặp sự báo ứng, thiên đàng có phước đời đời, địa ngục có khổ đời đời. Song, trừ những lời đại khái đó ra, chưa nói rõ ngày phán xét bao giờ sẽ đến, báo ứng lành, dữ ra sao. Duy những việc nói về đời sau có đủ khiến người ta sợ hãi, phải ăn năn đổi lỗi, lánh dữ làm lành để khỏi chịu sự hình phạt.
b) Sau khi Chúa Jêsus lên trời, những người mới rao truyền Tin Lành muốn khuyên người ta hối cải, thường nói hai điều nầy: "Nước thiên đàng hầu gần, ngày phán xét sẽ đến". Chúng ta vẫn không biết họ có thuyết gì để cắt nghĩa về sự đó, song chỉ thấy họ nói hai điều đó thôi.
c) Phao-lô truyền đạo, cho đời sau là rất có quan thiệp với việc làm của tín đồ; nên ông khuyên người xưng công bình, hoặc giục người làm điều thiện, hoặc rao giảng về phép chuộc tội, đều lấy đời sau làm tôn chỉ. Về việc ông nói ngày Chúa mau tới, ngày phán xét hầu gần dầu chưa nên trọn, nhưng cần biết rằng sự Chúa Jêsus tái lâm là lẽ đạo còn mãi đời đời. Ông nói về đời sau có ý nghĩa sâu hơn người Pha-ri-si nói. Vì ông đã biết Chúa Jêsus sống lại, có thể chất thuộc linh. Vậy nên nói: "Linh hồn có thể chất thuộc linh, chớ chẳng phải không hình, không thể". Lại nói: "Chúa ở trên trời giáng xuống đất; bấy giờ những kẻ chết trong Ðấng Christ sẽ sống lại trước hết. Kế đến chúng ta là kẻ sống trong Ðấng Christ, mà còn ở lại, sẽ cùng nhau đều được cất lên với những người ấy giữa đám mây, tại nơi không trung mà gặp Chúa, như vậy chúng ta sẽ ở cùng Chúa luôn luôn" (I Tê-sa-lô-ni-ca 4:16, 17). Còn như linh hồn kẻ chết bao giờ được thể thuộc linh thì chưa nói rõ. Tra trong thơ tín, Phao-lô có nói: "Hễ đến khi chết tức thì được thể thuộc linh". Lại nói: "Ðợi đến khi Chúa tái lâm mới được thể thuộc linh". Phao-lô vẫn cho rằng Chúa sẽ đến mau chóng; nhưng trước khi Ngài đến, ắt sẽ có người tội ác hiện ra (II Tê-sa-lô-ni-ca 2:1-12; I Ti-mô-thê 4:1). Nên khuyên người bền lòng giữ đạo, trông đợi Chúa tái lâm để được sự vui sướng ở đời sau. Ðó là hạnh phước tốt đẹp đầy đủ.
d) Giăng chép sách Khải Huyền, theo ý trong đạo Giu-đa nói ngày phán xét, người sống lại, Chúa thắng ma quỉ mà luận về đời sau. Tựu trung có chỗ không giống nhau như sống lại lần đầu, sống lại lần thứ hai, việc Sa-tan bị trói ngàn năm, mãn hạn được tha, lại bị ném xuống hồ lửa và diêm sinh. Chỗ nói người lành, kẻ dữ đều sống lại, chịu đoán xét thì cũng như Chúa Jêsus phán: "Ai đã làm lành thì sống lại để được sống, ai đã làm dữ thì sống lại để bị xét đoán" (Giăng 5:29). Ở trong I Cô-rinh-tô 15:; Phao-lô dầu chưa nói đến sự người dữ sống lại để chịu xét đoán song ông đã giảng luận về vấn đề đó ở trước mặt Phê-lít: "Sẽ có sự sống lại của người công bình và không công bình" (Công vụ các sứ đồ 24:15).
IV. Luận về lẽ đạo đời sau là nguyên nhơn sự thờ phượng Chúa.-- Lẽ đạo cốt yếu trong Tân Ước ấy dạy là linh hồn mọi người đều không chết. Người nào ở đời nầy, thờ phượng Chúa giúp đỡ kẻ khác, để sửa soạn hưởng lấy sự sống đời đời trong đời sau; vẫn dành thế là việc tốt! Nhưng nếu biết trông đợi đời sau, thờ phượng Chúa không kể đến niên hạn, thì việc làm đó lại càng tốt hơn. Về môn đồ thờ phượng Chúa chẳng phải vì muốn được sự vui mừng đời đời ở thiên đàng, song vì yêu Chúa Jêsus: lòng biết Chúa Jêsus đã làm việc lớn cho đời mình rồi. Họ lìa bỏ việc ác, chẳng những vì muốn tránh sự khổ đời đời ở đời sau, nhưng thực vì biết tội lỗi không được Chúa đẹp lòng và có hại lớn cho người ta.
Các giáo sĩ khuyên người làm lành, dầu cũng thường nói về sự báo ứng đời sau, song chẳng lấy đó làm tiền đề, mà thực muốn khỏi có người tưởng lầm rằng mình làm lành là chỉ vì muốn mình được cứu chớ không phải vì yêu Chúa.
Tóm lại, Cựu Ước và Tân Ước luận về đời sau đều có chỗ không rõ. Song người ta không nên vì thế mà thêm vào bớt ra. Ví như hai bên bàn luận: một đàng nói người lành, kẻ dữ, đều ở nơi luyện tội để đợi tội được tha; một đàng nói linh hồn người lành còn đời đời, linh hồn người dữ phải bị tiêu diệt. Một đàng nói người ta ở Sheol, sẽ có cơ hội hối cải; một đàng nói kẻ dữ ở địa ngục, chịu khổ không phải là khổ đời đời. Những cái đại loại như vậy, Kinh Thánh không hề nói rõ. Chúng ta không thể cho là lẽ đạo được.
Ðấng Christ dạy môn đồ rằng nước Chúa hầu đến. Nhưng nước đó đến nay còn chưa thành lập; ắt phải đợi khi Ðấng Mê-si tái lâm thì mới thành lập. Nguyền các Giáo sĩ nay nên giảng rao sự công bình của Ðức Chúa Trời, lòng yêu thương của Chúa Jêsus, khiến mọi người ở đời nầy đều biết đức hạnh là đáng trọng, sửa soạn để đời sau được vào nước Ðức Chúa Trời.